Sóweczka - Glaucidium passerinum
Sowy Puszczy Białowieskiej - Sóweczka - Glaucidium passerinum
W roku 1983 stwierdzono wiosną ptaki w 21 miejscach z czego na trzech stanowiskach odnotowano rodziny z młodymi: w dniu 8.07.1980 w oddz. 258 (Walankiewicz W.), dnia 20.06.1983, na terenie Białowieskiego Parku Narodowego (Domaszewicz 1997) oraz dnia 26.06.1983 w oddz. 700. W roku 1993 odnotowano wiosną na terenie puszczy ptaki w 27 miejscach z czego rodziny z młodymi: w oddz. 318 w roku 1988 i 1989 (Tomiałojć L.), w roku 1993 odnaleziono zajętą dziuplę w oddz. 284 (Tomiałojć L., Walencik J.). W latach 1999-2001 na pow. 105 km² Białowieskiego parku Narodowego odnotowano ptaki w 33 miejscach, wskazujące na 17-22 terytoria (Wesołowski i in. 2003). Dopiero w roku 2013 przeprowadzono jej inwentaryzację na pow. 177 km² w zachodniej części Puszczy Białowieskiej (Pugacewicz i in. 2013). W trakcie 185 kontroli stwierdzono 96 terytorialnych samców oraz 41 dziupli.
W roku 2023 przeprowadzono metodyczne badania nad sóweczka obejmujące swą powierzchnią 38,8 km², określając na podstawie 9 liczeń (22 kontroli) w okresie od marca do maja - 14 terytoriów lęgowych sóweczki (3,6 pary/10 km²). Natomiast analizując rozmieszczenie sóweczki na podstawie pracy Pugacewicza i in. (2013) na tej powierzchni (38,8 km²) stwierdzono tam 29,5 terytoriów sóweczki (7,7 pary/10 km²), co wydaje się wynikiem wątpliwym, chociaż autor ten podał dla ogólnej powierzchni 177 km? zagęszczenie 5,6 pary/10 km². Biorąc pod uwagę zagęszczenie 3,6 pary/10 km² z transektu oraz zagęszczenia z powierzchni "Czerlonka" i "Topiło, można szacować liczebność sóweczki na 220 par w Puszczy Białowieskiej. Wyliczeń dokonano na podstawie poniższej mapy - "Rozmieszczenie sóweczki na transekcie w roku 2013 i 2023".
Terytorium.
Przyjmuje się, że wielkość terytorium sóweczki wynosi 1-2 km². W Białowieskim Parku Narodowym wielkość terytorium wynosiło do 2,2 km² (Domaszewicz 1995, 2001, Jędrzejewska i Jędrzejewski 2001), z naszych wyliczeń wynika, że terytoria na transekcie mogą być zbliżone do 1 km². Na puntach 11-14 transektu znajdują się dwa terytoria o wielkości ponad 100 ha z dwoma konkurencyjnymi samcami. W przypadku braku konkurentów, lub braku pokarmu, wielkość terytorium może być większa. Po analizie 86 terytoriów sóweczki wynika zasada, że na obszarach podmokłych terytoria są mniejsze. Zapewne ma to związek z większą ilością dostępnego pokarmu dla sóweczki.
Rozmieszczenie sóweczki (Glaucidium passerinum) na transekcie w roku 2013 i 2023
Distribution of the pygmy owl (Glaucidium passerinum) on the transect in 2012 and 2023
Rozmieszczenie sóweczki (Glaucidium passerinum) w Puszczy Białowieskiej w latach 1983-2023
Distribution of the pygmy owl (Glaucidium passerinum) in the Białowieża Forest in 1983-2023
Atlas Sów Polski - obserwatorzy (włochatka); Białomyzy P.; Wodzyński K.; Słowianiuk R.; Roman S.; Pestka Z., Bernatowicz A.
Atlas Sów Polski - obserwatorzy (sóweczka); Marek K.; Białomyzy P.; Wodzyński K.; Grabowski P.; Jamroży M.; Świderski M.; Myka O.; Pietroczuk J.; Długosz I.; Kosiecki Ł.; Szafrański A.; Betlejewicz M.
Rozmieszczenie sóweczki (Glaucidium passerinum) z lat 1983-2023 na tle drzewostanu świerkowego
Positions of the pygmy owl (Glaucidium passerinum) from 1983-2023 against the background of a spruce stand
Powyższa mapa wykonana na podstawie zdjęć satelitarnych (Sentinel 2) w barwach fałszywych na potrzeby niniejszego opracowania z dnia 9.07.2024 r. - rozdzielczość 10 m.
Siedlisko
Zawartość siedliska w terytoriach sóweczki wg wskaźnika
Habitat content in the pygmy owl's territories according to the indicator
Sóweczka na przestrzeni ostatnich 40 lat w zasadzie niewiele zmieniła swoje siedliska. Potwierdziła to też analiza siedlisk z roku 2023. Jej przechodzenie do grądów jest widoczne w okresie jesienno-zimowym, kiedy nie jest tak nękana przez ptaki wróblowate i widoczna w drzewach liściastych, pozbawionych liści. Z powyższych diagramów wynika, że zmiejszyły się jej siedliska w borach na rzecz olsów. Jednak musi posiadać dwa rekwizyty w swoim terytorium - świerk służący ochronie przed ptakami wróblowatymi oraz dziuplaste drzewa na gniazda oraz spiżarnie, gdzie sóweczki składuje nadwyżkę upolowanych ptaków i drobnych ssaków. Tutaj grądy i olsy są doskonałe, bowiem zawierają w swym składzie sporo osiki, głównego gatunku drzewa wybieranego na lęgi.
Aktywność głosowa sóweczki była badana w roku 2023 na transekcie o dł. 39 km.
The vocal activity of the pygmy owl was examined in 2023 on a transect of 39 km.
Wykres przedstawia rozkład aktywności sóweczki w godzinach rannych i wieczornych gdzie przeprowadzono większość liczeń. Poranna aktywność przypada na godz. 5:00-9:00, natomiast wieczorna na godz. 18:00-19:00. Jest ona bardziej rozłożona i zasada; "pół godziny przed i po zachodzie słońca" nie sprawdza się. Spotykano też aktywne osobniki w godzinach południowych oraz w pierwszej dekadzie nocy. Powyższy diagram dotyczy jedynie obserwacji uprzednio stymulowanych głosowo, czyli rannych i wieczornych.
Dyspersja
sóweczki w Puszczy Białowieskiej w latach 80-tych ubiegłego stulecia zaobserwowana w Białowieskim Parku Narodowym przez Domaszewicza (1997), gdzie przemieszczała się w okresie jesienno-zimowym z lasów iglastych do lasów liściastych (z borów do grądów). W latach 70-tych ubiegłego wieku nie notowana na powierzchniach badawczych GN-grądów naturalnych i GN-grądów zagospodarowanych. W roku 1983 na dużej powierzchni badawczej, 325 km² poświęconej puszczykowi, sóweczka w grądach była odnotowywana sporadycznie. Dziesięć lat później notowano ją w grądach i drzewostanach miesza-nych znacznie częściej. Dopiero w roku 2013 Pugacewicz i in. na dużej powierzchni badawczej (189 km²) odnotował on 99 rewiry sóweczki z 40 lęgowymi dziuplami. Większość tych stanowisk odnotowano w lasach liściastych (76%-grąd, ols i łęg). Jedynie 24% w borach. Jednak dokładna analiza siedlisk wykazała, że terytoria sóweczki w połowie są zajęte przez bory (Bśw, BMśw), następnie przez olsy i łęgi i na końcu przez grądy (LMśw, Lśw).Przyczyny zwiększenia populacji sóweczki,
tak w Puszczy Białowieskiej jak w Europie, związane jest z ociepleniem się klimatu. Lekkie zimy wpłynęły na jej przeżywalność, liczebność i ostatecznie na dyspersję do drzewostanów liściastych. Większość zlokalizowanych dziupli lęgowych sóweczki stwierdzono w osice, gatunku o charakterze borealnym, pomijanym przez leśników, uważnych dawniej jako "chwast", podatnym dla dzięciołów do wykuwania dziupli, zwłaszcza w drzewach już spróchniałych. Warunki troficzne są tu zapewne marginalne, chociaż już jesienią i zimą sóweczka przemieszczała się do lasów liściastych oferujące bogatszą bazę pokarmową niż ma to miejsce w lasach szpilkowych (Domaszewicz 1997, 2001). Zebrane materiały wskazują, że w Puszczy Białowieskiej sóweczka na przestrzeni ostatnich 40 lat zwiększyła swoją liczebność czterokrotnie i zajęła nowe siedliska grądowe łącznie z olsem i łęgiem. Pozostałością po jej borowych siedliskach został świerk, który jest nierozłącznym rekwizytem jej biotopu lęgowego, zwłaszcza na stanowiskach wilgotnych.Dyskusja
Szacunki liczebności sóweczki wg literatury w Puszczy Białowieskiej w latach 1980-2014
Estimates of the pygmy owl population based on literature in the Białowieża Forest in 1980-2014
W latach 2017 i 2018 ukazały się dwa opracowania dotyczące monitoringu sóweczki na wybranych powierzchniach, bez danych wrażliwych, Puszczy Białowieskiej; Białomyzego i in. (2017, 2018) obejmujące 5 powierzchni o obszarze 68,2 km². Niestety, nie posiadają one żadnej wartości naukowej, bowiem podają jedynie zagęszczenia z pominięciem stanowisk sóweczki. Biorąc pod uwagę zagęszczenia (Puszcza Lacka) rzędu 11 par/10 km?, zbadane bez stymulacji akustycznej (głosu sóweczki), są co najmniej wątpliwe. Nie można dać wiary tym dwóm opracowaniom, opartych zapewne na danych Pugacewicza i in. (2013).
W roku 2021 w okresie od lutego do maja wykonano liczenia sóweczki ze stymulacją głosową ("Weryfikacja liczebności sóweczki w Puszczy Białowieskiej (2021)") na powierzchni Białomyzego w Puszczy Lackiej, gdzie na pow. 16 km² miano stwierdzić 11 lęgowych samców sóweczki i 6 lęgowych dziupli. Na 20 udokumentowanych punktach stymulacji w postaci filmów, obok stwierdzeń Białomyzego, nie odnotowano żadnej sóweczki (na powyższej stronie są linki z filmami ze stymulacji z Puszczy Lackiej).
Następnym czynnikiem, podważającym dane Białomyzego, były liczenia sóweczki bez stymulacji głosowej. Tą metodą m.in. W Puszczy Lackiej stwierdzono 11 samców sóweczki które odzywały się bez stymulacji głosowej. Wykonaliśmy stosowną dokumentację filmową, która na podstawie 77 obserwacji (8 godz. filmu) stwierdza, że ani razu sóweczka nie odzywała się bez stymulacji, natomiast odzywała się w każdym innym przypadku (77) po stymulacji. Nakręciliśmy więc film ukazująca ten problem "Sóweczka - Metodyka; ze stymulacją czy bez niej (2024)"
