Sowy Puszczy Białowieskiej

Sowy Puszczy Białowieskiej - Metody

Metody

Na wyżej wymienionych powierzchniach próbnych przeważająca część materiału zebrana była dla puszczyka Strix aluco. Liczenia na tych powierzchniach miały określić liczebność i zagęszczenie w lasach naturalnych i lasach zagospodarowanych w różnych typach drzewostanu. Pozostałe liczenia dotyczyły w większości sóweczki (Glaucidium passerinum) i włochatki (Aegolius funereus). Liczenia eksploracyjne były poświęcone puszczykowi mszarnemu (Strix nebulosa), puszczykowi uralskiemu (Strix uralensis), puchaczowi (Bubo bubo) i uszatce (Asio otus). Każde liczenie było wykonywane przy pomocy stymulacji akustycznej badanego gatunku. Wynosiło ono przeciętnie 3 min/km przchodzonej trasy. Metody były modyfikowane. Dla sóweczki były ważne stanowiska pierwszej aktywności, bowiem ptaki często przylatywały do stymulującego obserwatora. Medoda liczeń była modyfikowana też w zaleności od gatunku, gdzie skupiano się na siedliskach lęgowych. Przykładowo dla uszatki, to polany i zręby, dla włochatki bory, zwłaszcza z udziałem starej sosny, dla sóweczki drzewostany ze świerkiem.

Osobnym aspektem było zebranie materiału do wypracowania ekonomicznych metod liczenia sów, określenie ich aktywności głosowej, wielkości terytoriów lęgowych w różnych drzewostanach oraz wypracowanie rozwiązań kartograficznych służących do liczeń poszczególnych gatunków sów na różnego typu powierzchniach.

Na powierzchniach próbnych stosowano zmodyfikowaną metodę kartograficzną (Tomiałojć 1980, Domaszewicz 1984 i in.) polegającą na kontrolach pieszych, rowerowych i samochodowych, które umożliwiały mapowanie poszczególnych gatunków na mapach w skali 1:10 000 dla puszczyka i 1:25 000 dla pozostałych gatunków sów. Zaplanowane uprzednio trasy obchodzono w ten sposób, aby kolejne przej-ścia tworzyły siatkę kwadratów lub prostokątów o boku nie większym jak 2 km. Przeważająca część przejść tworzyła siatkę o bokach 0,5 x 0,5 km lub 0,5 x 1 km dla powierzchni badawczych. Dla powierzchni "PB-Puszcza Białowieska" i "MZ-Mozaika" stosowano siatkę 1 x 1 km lub 1 x 2 km w zależności od kontroli samochodem lub pieszo/rowerem. Poza liniami oddziałowymi były też wykorzystywane drogi leśne. Orientacja za pomocą słupków oddziałowych lub licznika samochodowego oraz rowerowego.

Wykorzystano także materiały zebrane w trakcie transektowych przejść przez powierzchnię. Metoda ta zezwalała na lokalizację odzywających się ptaków w maksymalnym pasie nasłuchu o szerokości ok. 1 km dla puchacza i puszczyka i 0,5 km dla sóweczki i włochatki. Młode ptaki liczone tą samą metodą, z tą różnicą, iż odwiedzano miejsca stałego występowania ptaków. Stosowano we wszystkich wypadkach stymulację głosu sów magnetofonem, później głośników bezprzewodowych o paśmie przenoszenia 80Hz-20kHz, szczególnie w wątpliwych sytuacjach (np. rozróżnienie samców celem określenia rozdzielczości poszczególnych par). Punkty stymulacji co 0,5 km na powierzchniach badawczych oraz 1 km poza nimi z większymi polanami. Na transektach stymulacji używano przemiennie co 1 km.

Wybiórczość siedlisk leśnych dla puszczyka i włochatki wyznaczano określając okrąg o pow. 25 ha na mapach drzewostanowych, w miejscach częstych występowania ptaków z dokładnością do 1 ha. W prezentowanych diagramach podawano skład siedlisk leśnych z obszaru całości powierzchni, zazwyczaj nadleśnictwa. Służyło to do porównania zajętych siedlisk leśnych przez ptaki a siedliskami znajdującymi się w obszarze badanej powierzchni.

W przypadku włochatki (Aegolius funereus) szczegółowo kontroIowano uprzednio wyznaczone jej biotopy lęgowe lub stanowiska jej występowania w poprzednich latach, a także fragmenty lasów odpowiadające jej wymaganiom napotkanych w terenie w trakcie liczeń innych gatunków sów oraz map drzewostanowych. Są to przede wszystkim drzewostany sosnowo-świerkowe (Bśw, BMśw). Zazwyczaj są to siedliska leśne położone w wyższych fragmentach lasu z domieską starej, ponad 80-letnią sosną, miejscem wytych dziupli przez dzięcioły.

Do liczenia uszatki (Asio otus) poza ograniczeniem się do skraju puszczy, koncentrowano się głównie na kontroli drzewostanów borowych, a w szczególności drzewostanów z dużymi polanami i wyrębami leśnymi. Na tych miejscach dodatkowo stosowano stymulację magnetofonem oraz nasłuch.

Kontrolując puchacza (Bubo bubo) oraz puszczyka mszarnego (Strix nebulosa) skupiano się przede wszystkim na podmokłych lasach dolin rzecznych oraz obszarach bagien i łąk - potencjalnych miejsc występowania tych gatunków. Stosowano też dodatkową stymulację magnetofonem, jak przy pozostałych gatunkach.

W liczeniach na powierzchni GN-grądów naturalnych i Mz-mozaiki wykorzystywano liczenia transktowe. Polegały one kontroli puszczyka na wyznaczonej trasie w 7 - 10 dniowych odstępach czasu. Punkty nasłuchu rozmieszczone były w odległości 500 m, zaś punkty stymulacji - 1 km.

Trasy przemarszu, poza powierzchniami badawczymi i transektem, były tak planowane, aby objąć jej stanowi ska z lat poprzednich oraz jej optymalne biotopy lęgowe - borowe drzewostany z wyraźną domieszką świerka lub świerczyny. Gatunek ten praktycznie występował w każdych wilgotnych środowiskach o ile stępował tam świerk, zwłaszcza w płatach zagajników świerkowych.

Powierzchnie kontrolowane były od początku lutego do końca lipca. Wykonano tyam od 2 do 5 kontroli. Obszar PB-Puszczy Białowieskiej, poza powierzchniami kontrolowany był 1-2 krotnie. Powierzchnie borowe na włochatkę i sóweczkę (pow. Czerlonka i Topiło) skontrolowano 4-krotnie (9 wjazdów).

W trakcie liczeń na terenie Puszczy Białowieskiej w roku 1983 stosowano we wnętrzu lasu stymulację magnetofonem na punktach oddalonych od siebie o 1 km w zależności od biotopu lęgowego danego gatunku w czasie 2-3 minut z 3-5 minutowym nasłuchem. Na skrajach lasu i większych wyrębach poza uszatką, stymulowano płomykówkę (Tyto alba) i pójdźkę (Athene noctua).

Wielkość i zakres terytoriów puszczyka była opracowana na bogatym materiale (ok. 50 liczeń) z Białowieskiego Parku Narodowego dokonana komisyjnie (Tomiałojć L., Wesołowski T., Walankiewicz W., Lewartowski Z., Domaszewicz A.). Natomiast próby określenia wielości terytoriów sóweczki wyznaczano na podstawie materiału z transektu w roku 2023 oraz średnimi odległościami pomiędzy poszczególnymi stanowiskami z lat uprzednich.

Zamieszczone nagrania sów na stronach gatunkowych obejmują głosy terytorialne samców o czasie 3 minut.