Puszczyk, Strix aluco
Sowy Puszczy Bia³owieskiej - Puszczyk, Strix aluco
Zagêszczenie puszczyka (Strix aluco) na powierzchniach badawczych w danych latach
Density of the tawny owl (Strix aluco) in the research plots in given years
Sukces lêgowy puszczyka by³ badany poprzez liczenie m³odych czerwcu i lipcu w okresie kiedy m³ode zaczyna³y usamodzielniaæ siê, lecz by³y jeszcze karmione przez rodziców. Liczenia m³odych dokonano w latach 1983 i 1993 na powierzchni GN-gradów naturalnych oraz na powierzchni MZ-mozaiki. Najni¿sza ¶rednia ilo¶æ m³odych na parê przypada³a roku 1993 na powierzchni MZ-mozaika, za¶ najwy¿sza, na powierzchni GN-gr±dy naturalne. W roku 1983 ¶rednia ilo¶æ m³odych przypadaj±ca na parê w latach 1983 i 1993 na 61 zbadanych stanowiskach wynosi³a ¶rednio 3,0 juv/parê. Odnotowano, ¿e na 25 stwierdzeñ m³odych, 80% znajdowa³o siê na pow. Mz-mozaika. M³ode ptaki odnotowano: w 12 przypadkach w olsie (Carici elongatae-Alnetum) w 12 przypadkach w gr±dzie (Querco-Carpinetum)i tylko w jednym przypadku w borze mieszanym ¶wie¿ym (Pino-Quercetum). Preferuje on podmok³e obszary lasów.
Rozmieszczenie puszczyka (Strix aluco) w Puszczy Bia³owieskiej w latach 1983 i 1993
Distribution of the tawny owl (Strix aluco) in the Bia³owie¿a Forest in 1983 and 1993
Stanowiska z m³odymi ptakami - ¶rednia m³odych/parê puszczyka Sites with young birds - average young birds/a pair of tawny owl
Sukces lêgowy (Strix aluco) w Puszczy Bia³owieskiej w latach 1983 i 1993
Breeding success of the tawny owl in the Bia³owie¿a Forest in 1983 and 1993
Terytorializm
Terytorializm badano metod± rzeczywist±, gdzie za jej pomoc± opracowano w latach 1979-82 powierzchnie GN - gr±dów naturalnych i BN - borów naturalnych o ³±cznej pow. 1 880 ha, a tak¿e metod± statystyczn±, gdzie w latach 1983 i 1993 opracowano powierzchniê 19 330 ha obejmuj±c± obrêby Le¶na, Zwierzyniec i Bia³owie¿a, Pierwsz± metod± przebadano 56 terytoriów, drug± - 150 terytoriów Stwierdzono, ¿e ¶rednia wielko¶æ terytorium dla gr±dów naturalnych wynosi³a 38,1 ha, a dla borów naturalnych 30,8 ha. Odnotowano ró¿nice rozmieszczenia terytoriów oraz ich wielko¶ci na pow. GN. Przy zagêszczeniu 32 terytoriów ich ¶rednia wielko¶æ wynosi³a 34,4 ha, natomiast przy zagêszczeniu 26 terytoriów ich ¶rednia wielko¶æ wynosi³a 41,7 ha. St±d wniosek, ¿e ca³o¶æ powierzchni GN jest wykorzystywana przez puszczyka w ca³o¶ci. O ile ca³o¶æ populacji puszczyka na obszarze Puszczy jest stabilna (ró¿nica 2,2%), to na powierzchni GN - gr±dów naturalnych w Bia³owieskim Parku Narodowym jest dynamiczna, w przeci±gu roku z 32 terytoriów uby³o ich 6. Taki sam wynik odnotowali¶my na obszarze Puszczy Bia³owieskiej przy liczebno¶ci 264 samców/terytoriów. £±cznie, terytoria puszczyka na pow. GN-gr±dów naturalnych obejmowa³y 76% powierzchni. Natomiast na pow. BN-borów naturalnych - 31%. Terytoria puszczyka by³y wyznaczane komisyjnie m.in. przez Ludwika Tomia³ojcia, Tomasza Weso³owskiego, Wies³awa Walankiewicza oraz Zenona Lewartowskiego.
Rozk³ad terytoriów lêgowych na powierzchni GN - gr±dy naturalne w Bia³owieskim Parku Narodowym (Strix aluco) w Puszczy Bia³owieskiej w latach 1983 i 1993
Distribution of breeding territories on the GN area - natural oak-hornbeam forests in the BPN
W ¶rednim roku pokarmowym 72%, ¶redniej normy od³owionych drobnych ssaków (wiosn± i latem) w roku 1979 na pow. GN-gr±dów naturalnych utrzymywa³o siê wysokie zagêszczenie puszczyka oraz wiêksza liczba terytoriów. Po roku ilo¶æ drobnych ssaków spad³a o 28,6% stanowi±c zaledwie 43,9% ¶redniej rocznej normy. By³o to zapewne zwi±zane ze wzrostem presji wewn±trzgatunkowej ujawniaj±cej siê walk± ptaków o obszar terytoriów (bazy pokarmowej). Skutkiem tego stanu rzeczy by³a eliminacja najmniej szych terytoriów z powierzchni oraz wyparcie ich na skraj powierzchni, b±d¼ likwidacja terytoriów granicz±cych. Pozosta³e terytoria uleg³y zmianie polegaj±cej na zwiêkszeniu swej powierzchni oraz niewielkim przemieszczeniom (¶rednio o 200 m). Wynika z tego, i¿ przy spadku pokarmu o 1/3 nie maj± prawa bytu terytoria o powierzchni do 20 ha. Przyk³adem mo¿e byæ terytorium z r. 1979 o pow. 19,8 ha, które rok pó¼niej osi±gne³o pow. 38,7 ha, czyli ¶redni± wielko¶æ terytorium z 2 lat wynosz±c± 38,1 ha.
Tak wiêc sta³o¶æ terytoriów dla pow. GN - gr±dów naturalnych na przestrzeni roku 1979 i 1980 wynosi³a 81,3% (ró¿nica 6 eliminowanych terytoriów z powierzchni). Porównano tak¿e sta³o¶æ terytoriów na kontrolnej powierzchni puszczyka w 10 letnim odstêpie. Trzeba tu zaznaczyæ, i¿ jedynie 39,4% powierzchni zosta³a przebadana metod± kartograficzn±, za¶ pozosta³a czê¶æ metod± kombinowan±. Na 265 stanowiska puszczyka na pow. 511 km² w roku 1993 przypada³o 268 stanowisk z roku 1983, co daje prawie zerow± zmienno¶æ. Pokrywanie siê stanowisk uwa¿ano wtedy, gdy odleg³o¶æ samców stwierdzonych w latach 1983 i 1993 wynosi³a ok. 300 m. Takie ró¿nice zapewne by³y podyktowane dostêpno¶ci± pokarmu.
Wybiórczo¶æ ¶rodowisk
Wybiórczo¶æ ¶rodowisk przeprowadzono na powierzchni GN-gr±dów naturalnych i BN-borów naturalnych sumuj±c 6 typów siedlisk wystêpuj±cych w terytoriach. Dla powierzchni kontrolnej opracowano 150 terytoriów metod± statystyczn± polegaj±c± na oznaczeniu ko³em o powierzchni 38 ha miejsc kilkakrotnych stwierdzeñ ptaków. Ka¿de wyznaczone kartograficznie terytorium by³o opracowane poprzez zesumowanie powierzchni siedlisk le¶nych wystêpuj±cych w ich wnêtrzu. Dla uproszczenia podano 3 g³ówne typy siedlisk: gr±dy, bory i olsy. Wyniki wskazuj±, i¿ puszczyk prawie nie wykazuje preferencji siedliskowych. Unika jedynie zwartych drzewostanów borowych, szczególnie m³odych jedno-dwu gatunkowych. W 72% bory s± reprezentowane przez zbiorowiska typu (Pino-Quercetum) i (Querco-Piceetum), czyli bory mieszane ze ¶wierkiem, sosn± i dêbem. Ni¿ej zamieszczona tabela przedstawia rozk³ad siedlisk le¶nych w terytoriach (n=150) z powierzchni 193,3 km² obrêbu Le¶nej, Zwierzyñca i Bia³owie¿y. Wska¼nik to iloraz siedlisk w terytoriach do siedlisk ca³o¶ci.
Siedliska le¶ne w terytoriach
Forest habitats in the territories
★ < 0,9 unikalne siedliska,
★ > 1,1 preferowanie siedliska,
★ 0,9-1,1 brak preferencji
Opracowano tak¿e strukturê wiekow± drzewostanu na powierzchni mozaika-MZ dla 47 terytoriów. Z opracowania wynika i¿ w swoim terytorium puszczyk preferuje 3 rodzaje wydzieleñ: niezadrzewione plus m³odniki do lat 20 - 18,5%, drzewostany w wieku 50-60 lat - 18,4 i drzewostany 120-letnie - 10,2%
Drzewostany w wieku 100-110 i 130-150 wykorzystuje w 3,9%. W niewielkim stopniu wykorzystuje drzewostany 30 i 40-letnie, ¶rednio - 4% oraz drzewostany 70-90 letnie - ¶rednio 1,9 - 3,0%. Wykazane preferencje wiekowe drzewostanu wskazuj± na to, i¿ polany i m³odniki (szczególnie ich skraje) wykorzystywane s± do polowania, co niejednokrotnie obserwowano. Drzewostany w wieku 50-60 lat wykorzystywane s± jako miejsce kryjówki dziennej, podobnie jak drzewostany 120-letnie, które s± te¿ miejscem gniazdowym. Omijane drzewostany 70-90 letnie s± dla ptaków prawdopodobnie mniej atrakcyjne ze wzglêdu na mniejsz± ochronê dzienn± przed wróblowatymi (Passeriformes). Z opracowanej powierzchni N-ctwa Bia³owie¿a wynika i¿ gatunek ten na przebadane 100 terytoriów preferowa³ w 85 przypadkach d±b (Quercus robur) - 11,5% udzia³u w powierzchni, w 27 przypadkach jesion (Fraxinus excelsior) - 4,8% udzia³u, sosnê (Pinus silvestris) w 19 przypadkach - 17,3% udzia³u, klon (Acer platanoides) w 11 przypadkach - ¶ladowe ilo¶ci w drzewostanie. Olsza brzoza i lipa by³y reprezentowane w 14 przypadkach. Wymienione gatunki drzew nale¿a³y do gatunków panuj±cych lub domieszkowych powy¿ej 100 lat. Nie wymieni³em tu ¶wierka (Picea excelesa), dominanta drzewostanów Puszczy Bia³owieskiej z powodu jego nieprzydatno¶ci do lêgów puszczyka.
Ze struktury wiekowej klas wieku drzewostanu wynika, ¿e s± preferowane: d±b (Quercus robur): 130-150 lat, ze szczytem 150 lat oraz jesion (Fraxinus exelsior): 110-130 lat, ze szczytem 120 lat.
Drzewostany znajduj±ce siê w terytoriach puszczyka (Strix aluco)
Tree stands are located in the areas of the tawny owl (Strix aluco) according
