Polskie Towarzystwo Ochrony Pierwotnej Przyrody
Artur Domaszewicz - Zespół Badawczy Polskiego Towarzystwa Ochrony Pierwotnej Przyrody - biuro@bialowieza.org
EKSPERTYZA ORNITOLOGICZNA -
Obszary łowieckie orlika krzykliwego (Aquila pomarina) w dolinie rz. Narewki oraz na Polanie Białowieskiej w Puszczy Białowieskiej w latach 2021-2022
Teren badań - Polana Białowieska
W roku 2021 prowadzono badania w północnej części Polany Białowieskiej. Celem przeprowadzonych obserwacji było określenie występowania orlika krzykliwego na pow. 61 ha powierzchni badawczej składającej się z pól uprawnych oraz łąk. Obszar inwestycji znajduje się w północnej części Polany Białowieskiej oddalony od zabudowy ok. 200 m i od granic Białowieskiego Parku Narodowego o ok. 850 m. Najbliższe czynne gniazdo orlika krzykliwego znajduje się w odległości ok. 2800 m. Mapa w oryginalnych rozmiarach znajduje się tutaj
Ponieważ to badania uzupełniające, pominiemy opis botaniczny obszaru badań oraz obszaru powierzchni badawczej,co jest szczegółowo udokumentowane w naszych raportach środowiskowych z Białowieży. Natomiast przytoczę graficzne wyniki analizy żerowisk orlika krzykliwego z północnej części Polany Białowieskiej.
Mapa w oryginalnych rozmiarach znajduje się tutaj
Należy tu stwierdzić, że w Europie/na świecie nie były prowadzone badania dotyczące wpływu zabudowy rozproszonej na populację orlika. Natomiast dzisiaj wiemy, że zaprzestanie koszeń w dolinach rzecznych wpłynęło na spadek liczebności orlika oraz opuszczanie tam siedlisk lęgowych. Takie badania prowadzimy od roku 2020 na obszarze Puszczy Białowieskiej równolegle do zmiany metodyki inwentaryzacji tego gatunku. Zapraszam więc na film o ochronie orlika krzykliwego w Puszczy Białowieskiej. Badania ukażą się drukiem w naukowym opracowaniu, więc szczegóły przekraczają zakres tej ekspertyzy. - tu link do mojego filmu
Teren badań - Porosłe
W roku 2022 prowadzono badania w górnej części Doliny rz. Narewka. Celem przeprowadzonych obserwacji było określenie występowania orlika krzykliwego na pow. ok. 879 ha powierzchni badawczej składającej się z pól uprawnych, łąk oraz zadrzewień. Obszar inwestycji znajduje się na granicy NATURA 2000 oddalony od zabudowy ok. 150 m. Najbliższe czynne gniazdo orlika krzykliwego znajduje się w odległości ok. 450 m. zdjęcie w oryginale - tutaj
Dolinę rz. Narewki tworzą zbiorniki eutroficzne budowane przez trzcinowiska: szuwar wysoki od strony wody i szuwar turzycowy w głębi lądu. Dalej występują zbiorowiska mszysto-turzycowe lub wilgotne łąki na które wkracza łozowisko i na końcu zbiorowiska leśne. Wilgotne łąki mogą przechodzić w pastwiska i dalej w wyżej położone grunty orne.
Występowanie roślinności wodnej w starorzeczach uzależnione jest od morfologii misy zbiornika. W głębszych miejscach występują rośliny zanurzone z charakterystycznymi gatunkami redestnic; połyskującą, kędzierzawą i drobną. Charakteryzują się spłycaniu i zarastaniu starorzeczy. W ramach sukcesji roślinnej wypierane są przez gatunki roślin pływających; grzybienia białego, grążela żółtego oraz osokę aleosowatą.
Różnorodność zbiorowisk roślinnych, począwszy od starorzeczy i rzeki poprzez szuwary i zbiorowiska mszysto-turzyczowe oraz wilgotne łąki do pastwisk, tworzą bogate biotopy dla drobnych zwierząt, głównego pokarmu orlika krzykliwego.
Oto kilka lotniczych zobrazowań optymalnego żerowiska orlika krzykliwego w dolinie rzeki Narewki.
Dokumentacja filmowa z powierzchni badawczej "Porosłe"
Teren badań - teren inwestycji
Na obszarze planowanej inwestycji przeważają gatunki roślin zbiorowisk ruderalnych z klasy (Artemisietea vulgaris) oraz (Molinio-Arrhenatheretea), stanowiące większą połowę zbiorowisk. Mniej liczną stanowią zbiorowiska zrębowe (Epilobietea angustifolii).
Dokumentacja filmowa z powierzchni inwestycji
Część działki przeznaczona pod inwestycję, jest praktycznie pozbawiona roślinności. Znajduję się ona na skraju Puszczy Białowieskiej, tworząc półotwartą polanę. Są to grunty najniższej bonitacji, pozbawione wód powierzchniowych.
W przypadku fauny nie stwierdzono tam płazów i gadów pomimo kilku kontroli, w tym po okresowym deszczu. Z drobnych ssaków nie odnotowano bytności norników, pospolitych w dolinie rz. Narewki. W niewielkiej odległości znajdują się budynki mieszkalne i gospodarcze oznaczone jako czerwone (puste) prostokąty. Analizę graficzną przedstawiono na poniższej mapie.
Mapa w oryginalnych rozmiarach znajduje się tutaj
Metodyka badań
Liczenia na Polanie Białowieskiej w roku 2021 nad orlikiem krzykliwym dotyczyły m.in. wybiórczości obszarów łowieckich i żerowiskowych dla 2 par orlika krzykliwego i obejmowały cały sezon lęgowy. Łącznie poświęcono ok. 90 godz. obserwacji na wyznaczonych punktach obserwacji przy sprzyjających warunkach meteorologicznych.
Celem przeprowadzonych badań było określenie;
🦅zakresu penetracji obszaru za pomocą tzw. lotów patrolowych
🦅obszarów łowieckich na podstawie polowań z zasiadki i z powietrza
🦅okresów polowań w stosunku miesięcznym i godzinowym
🦅wpływu zabudowy i monokultur drzew na łowieska
🦅określenie najlepszych obszarów żerowisk.
Liczenia w dolinie rz. Narewki na odcinku Kapitańszczyzna - Porosłe w miesiącu kwietniu i maju roku 2022 dotyczyły;
🦅określenia najlepszych obszarów żerowisk.
🦅określenia zasięgu żerowisk.
🦅określenia występowanie orlika na działce inwestora.
Łącznie przeprowadzono w kwietniu i maju roku 2022 - 7 kontroli w odstępach co tygodniowych. Na jedną kontrolę poświęcano przeciętnie 4 - 4,5 godz., z czego większość (13 godz.) na obszarze planowanej inwestycji. Łącznie efektywne obserwacje na punktach przekroczyły 31,5 godz. obserwacji. Kontrole były przeprowadzane w dobrych warunkach meteorologicznych i w godzinach 9 - 14, w czasie efektywnych polowań orlika, co wynikało z danych z roku 2021 z Polany Białowieskiej. Jedynie w dniu 22 kwietnia wybrano pchmurną/częściowo deszczową pogodę celem kontroli orlików polujących z zasiadki.
Według przyjętej literatury, wykonuje się dwie kontrole w roku, pierwszą w okresie wiosennym (kwiecień–maj), która ma na celu potwierdzenie obecności ptaków w rewirze lęgowym i określenie, czy dane gniazdo zostało zasiedlone i drugą w okresie letnim (lipiec–sierpień), która służyła do oceny sukcesu lęgowego (2016. Zbryt A. et.al.).
Wyniki nanoszono na zdigitalizowaną mapę 1:10 000 będącą hybrydą zdjęć lotniczych i topograficznej mapy 1:10 000. Obserwacji dokonano przy pomocy lornetki 10x50, pomocniczo zoomem 3000 mm.
Wyniki
Badania wykonano w latach 2021-2022. Badania porównawcze z roku 2021 dotyczą Polany Białowieskiej i były wyznacznikiem aktywności pokarmowej orlika oraz wybiórczości biotopów żerowiskowych (mat. nie publikowane). Dla doliny rz. Narewki, czyli planowanej inwestycji i jej okolic przeznaczono kwiecień i maj roku 2022. Prace przeprowadzono na powierzchni ok. 880 ha. Wyznaczono 3 punkty obserwacji; Porosłe-most (1), działka inwestora (2) oraz Kapitańszczyzna-most (3). Obserwowana powierzchnia przez 7 liczeń obejmowała 3 stanowiska orlika - oddz. 743, 756 i 761. W trakcie liczeń, w początkowym okresie, na powierzchni notowaliśmy przeciętnie 2-5 ptaków, tokujących po przylocie. W maju, gdy samice siedziały na jajach notowaliśmy 0-3 ptaków. Z obserwacji na punkcie Porosłe-most (1) wynika, że stanowisko w oddz. 755 było prawdopodobnie okupowane przez jednego osobnika.
Kółka z numerami (1-3)oznaczają lokalizację punktów obserwacji, natomiast czerwone kółka, to lęgowe stanowiska orlika
Literatura podaje, że na wiosenną kontrolę (kwiecień-maj) przeznacza się 3 godziny obserwacji. Nasze liczenia zamknęły się w 31,5 godzinach na punktach obserwacji, z tego w obszarze planowanej inwestycji poświęcono ponad 13 godzin, czyli czterokrotnie więcej niż wskazują metody liczenia orlika krzykliwego (Chylarecki et.al. 2009)
Z przeprowadzonych badań jednoznacznie wynika, że orlik krzykliwy wyraźnie unika działki inwestora (na 7 obserwacji - 13,2 godz.) nie stwierdzono tam przelotów orlika ani obserwacji na czatowisku na pobliskich drzewach. Natomiast w dolinie rz. Narewki orlik był notowany prawie zawsze (szczegóły w powyższej tabelce).
Jak wynika z powyższej mapki, orlik krzykliwy wykorzystuje jako żerowisko obszar prawie całej doliny rz. Narewki, poza działką inwestora oraz większości obszarów zabudowanych, poza Kapitańszczyzną, gdzie znajduje się niewielki ciek z podmokłymi łąkami. Z przeprowadzonych obserwacji w dolinie rz. Narewki wynika, że poluje z zasiadki wykorzystując drzewa i rzadziej wysokie krzewy. Nowością było polowanie z grubego kabla elektrycznego przechodzącego przez dolinę. Część łowów była z powietrza, z pułapu ok. 30 m.
Ogólnie wykorzystuje on tereny podmokłe lub z brzegów rzeki starorzeczy. Omija tereny suche. Podobne obserwacje mamy z Polany Białowieskiej, które przedkładają tereny lekko zalewowe i podmokłe jako najbardziej atrakcyjne dla orlika krzykliwego. O szczegółach w ujęciu statystycznym będziemy mogli powiedzieć, po analizie materiału z kilku powierzchni badawczych.
Zdjęcia z powierzchni badawczej - 12 maja 2022 r.
Dyskusja
W zasadzie literatura przedmiotu nie wypowiada się szczegółowo co do terenów łowieckich i żerowiskowych orlika krzykliwego. Nie wypowiada się też w sprawie "szkodliwości" zabudowy rozproszonej na żerowiska orlika krzykliwego, poza opracowaniem Schellera (2001). Ten trudny temat podjęło Polskie Towarzystwo Ochrony Pierwotnej Przyrody.
Populacja podlaska
Obejmuje powierzchnię całego województwa podlaskiego, ale zwarty areał zasiedlany przez orlika krzykliwego stanowi niecałe 10 tys. km2. Wyodrębnić można kilka obiektów, na terenie których koncentruje się ponad 60 % populacji lęgowej: Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska, Puszcza Augustowska i Kotlina Biebrzańska. Liczebność populacji podlaskiej oszacowano na 230–320 par, co stanowi ok. 11 % populacji krajowej. Średnie zagęszczenie wynosi ok. 1,6 pary/100 km2. Z uwagi na bardzo nierównomierne rozmieszczenie jest silnie zróżnicowane przestrzennie. Najwyższe zagęszczenie odnotowano w powiatach hajnowskim (4,6 pary/100 km2), oraz białostockim i grajewskim (odpowiednio 2,6 oraz 2,8 par/100 km2). Lokalnie zagęszczenie może przekraczać 8 par/100 km2, np. w Puszczy Białowieskiej, a nawet w zróżnicowanym krajobrazie rolniczym (Pugacewicz 2010). Populacja podlaska jest mało stabilna pod względem liczebności i rozpowszechnienia. Na przestrzeni ostatnich 20 lat odnotowano wyraźny spadek liczebności w Puszczy Białowieskiej (ponad 25%), w Kotlinie Biebrzańskiej (28%), ale jednocześnie w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Białostockiej populacja lokalnie podwoiła liczebność. Trend liczebności w wymiarze całej populacji podlaskiej jest raczej stabilny, nieznacznie wzrasta rozpowszechnienie gatunku w regionie. Niepokojąco niskie są natomiast parametry rozrodcze, zwłaszcza wewnątrz dużych kompleksów leśnych (Mirski 2014)
Zdecydowana większość gniazd orlika krzykliwego usytuowana jest w niewielkiej odległości od terenów otwartych stanowiących potencjalne żerowiska. Na Podlasiu średnia odległość gniazd od granicy z terenami otwartymi (skraj lasu lub śródleśnej polany) wynosiła 265 m (Pugacewicz 2010), a w przypadku rozdrobnionych lasów na Warmii 168 m (N=177 gniazd, KOO niepubl.). Prawidłowość tę wyraźnie widać w przypadku kompleksów puszczańskich, w których stanowiska lęgowe orlików krzykliwych rozmieszczone są bardzo nierównomiernie na obrzeżach i przy większych polanach – ptaki wyraźnie unikają wnętrza lasu.
Unikanie przez orliki krzykliwe terenów silnie zurbanizowanych udowodniły badania prowadzone na terenie Niemiec (Scheller 2001). Przypuszczalnie z tego względu na niżu orliki często budują gniazda w okresowo podtapianych olsach, borach bagiennych i brzezinach. Zarówno w górach, jak i na niżu chętnie zasiedlają trudnodostępne jary i doliny potoków. Oczywiście nie wszystkie orliki znajdą dla siebie odpowiednie siedliska, zatem nierzadko możemy spotkać pary gniazdujące w warunkach skrajnie nietypowych.
Na podstawie naszych badań w Puszczy Białowieskiej, orliki unikają zabudowy zwartej, jak stwierdził (Scheller 2001) - terenów silnie zurbanizowanych. Natomiast tolerują zabudowę rozproszoną, która po części może ograniczać jego łowiska. Penetracja łowisk przez orliki uzależniona jest od wielu czynników. Będzie on żerował wśród zabudowy rozproszonej jeżeli ma optymalne biotopy. Często są to podmokłe łąki w okresie po jego przylotach. Takie optymalne biotopy powstają wskutek sianokosów, gdzie orliki spotyka się na skrajach zabudowy zwartej (np. we wsi Pogorzelce na płocie). W przypadku orlików gnieżdżących się na skrajach Puszczy Lackiej, wykorzystuje on łowiska w dolinach rz. Narwi i Narewki. Obecność tak bogatych w pokarm łowisk nie wymusza żerowania w zabudowie rozproszonej. Wyjątkiem jest okres wczesno-wiosenny, gdzie na "gołych" polach poluje tam na drobne ssaki.
Waga terenów łąkowych jako żerowisk orlików została potwierdzona również podczas bezpośrednich obserwacji polujących ptaków (Mirski 2009), a także poprzez analizę składu gatunkowego chwytanych ofiar (Zub i in. 2010).
Żerowiska jednej pary orlików (badania prowadzone za pomocą telemetrii) mogą stanowić obszar o powierzchni od kilku do ponad 170 km2. W Polsce, oraz generalnie w Europie Wschodniej, rewiry orlików krzykliwych są stosunkowo niewielkie. Nad Biebrzą na zmeliorowanych torfowiskach rewiry dwóch samców orlika krzykliwego wynosiły po około 9 km2, przy czym w kolejnym sezonie jeden z rewirów uległ znaczącemu, ale krótkotrwałemu rozszerzeniu do ponad 30 km2 (Maciorowski i Mirski niepubl.). Również na Warmii rewiry orlików (obliczone na podstawie wizualnych obserwacji w sierpniu) nie przekraczały 10 km2 (Mirski 2014). Podobnie na Łotwie przeciętna wielkość rewirów orlików to ok 11,5 km2, podczas gdy w tych samych latach w Niemczech wielkość ta wynosiła ok 27 km2 (Scheller i in. 2001). W późniejszych badaniach prowadzonych w Niemczech z użyciem telemetrii satelitarnej okazało się, że rewiry orlików mogą być jeszcze większe i wynosić od ok 33 do 172 km2 (średnio 72 km2) (Langgemach i Meyburg 2011). Przyczyną tak wielkiej rozpiętości w rozmiarach rewirów orlików jest dostępność ofiar, która jest najczęściej pochodną mozaikowatości krajobrazu i sposobów rolniczego użytkowania. Różnorodny i ekstensywnie użytkowany krajobraz rolniczy wschodniej Europy stanowi cenne siedlisko dla wielu grup ofiar orlików, takich jak gryzonie, ptaki, płazy, a także owady. Szczególnie liczebność drobnych gryzoni, takich jak nornikowate (Microtideae). Należy się spodziewać, że na optymalnych żerowiskach doliny Narewki orliki mają niewielkie rewiry i co ważniejsze przebywają w nich w krótszym czasie.
Dane z kart obserwacji ptaków z pokarmem z obszaru Polski, opracowane przez Komitet Ochrony Orłów (Cenian 2006, 2008) wskazują na nieco inny skład głównych kategorii ofiar, od uzyskanego na podstawie analizy wypluwek i resztek. Drobne ssaki (gryzonie i kret) stanowiły 68 % zidentyfikowanych przez obserwatorów ofiar, płazy 19 %, gady 7 %, bezkręgowce 5 % i ptaki tylko 1 % (mat. niepubl. KOO).
Orlik krzykliwy jest oportunistą pokarmowym. Wykazuje preferencje raczej pod względem wielkości ofiary, niż określonego gatunku. Z analizy składu pokarmu (1391 ofiar) w Puszczy Białowieskiej i
Knyszyńskiej wynika, że blisko 70% zdobyczy miało masę poniżej 50 g, a kręgowce o masie ponad 100 g stanowiły niecałe 10 % (Zub i in. 2010).
Orlik krzykliwy zdobywa pokarm, zabijając ofiary na ziemi. Poluje pojedynczo, korzystając z trzech różnych technik łowieckich: czatowania, lotu patrolowego oraz pieszego przeczesywania terenu.
Stosowanie poszczególnych technik jest zależne od pogody i środowiska żerowania. W Puszczy Knyszyńskiej orliki poświęcały blisko 76 % czasu żerowania na polowanie w locie, 24 % na czatowanie i poniżej 1 % polując „na piechotę” (Mirski 2010). Analiza kart obserwacji KOO wykazała, że w mozaice krajobrazu rolniczego orliki najczęściej polują z lotu, a rzadziej z czatowni i na piechotę. Chociaż wypatrywanie zdobyczy z lotu jest dominującym sposobem polowania orlika krzykliwego, w zależności od typu środowiska preferencje wobec poszczególnych technik łowieckich są zróżnicowane. Ponad 80 % czasu ptaki poświęcają na polowanie z lotu, żerując w monokulturach
rolniczych i mozaice w krajobrazie rolniczym, blisko 70 % na pastwiskach. Polowanie na piechotę jest najrzadziej stosowanym sposobem zdobywania pokarmu przez orlika (w mozaice upraw rolniczych i łąk stanowi ok. 10 %). Jedynie na ugorach wykorzystanie tej
metody nieznacznie przekracza 10 %, w pozostałych środowiskach jest niższa (zaledwie 1% w przypadku użytków zielonych). Polowanie z lotu jest najbardziej uniwersalną techniką łowiecką. Daje największą możliwość wypatrzenia ofiary, podczas gdy polowanie na piechotę jest efektywne jedynie przy chwytaniu licznych i mało płochliwych ofiar (żaby, bezkręgowce).
W dolinie rz. Narewki ok. 80% orlik polował w locie i ok. 20% z czatowania.
Do najważniejszych zagrożeń związanych z utratą i pogorszeniem jakości siedlisk żerowiskowych wg Mirskiego (2014) na podstawie nomenklatury europejskiej należą:
Z.2.1. Niszczenie nieużytkowanych elementów krajobrazu rolniczego (znaczenie krytyczne);
Z.2.2. Zalesienia gruntów rolnych (znaczenie wysokie);
Z.2.3. Zanik mozaikowatości krajobrazu spowodowany jednokierunkowym modelem produkcji rolniczej (znaczenie wysokie);
Z.2.4. Nadmierna ekstensyfikacja użytkowania łąk kośnych i pastwisk oraz małe zróżnicowanie terminów koszenia (znaczenie średnie);
Z.2.5. Ograniczanie żerowisk przez zabudowę rozproszoną w krajobrazie rolniczym (znaczenie wysokie, lokalnie krytyczne);
Z.2.6. Sukcesja naturalna – zarastanie śródleśnych enklaw w następstwie zaniechania użytkowania rolniczego (znaczenie średnie);
Z.2.7. Zanik śródpolnych zbiorników wodnych (znaczenie niskie)
.
Nie zgadzamy się z tą klasyfikacją;
- bowiem jest na podstawie danych obszarów znacznie zurbanizowanych,
- bowiem w znacznej większości nie poparta jest ukierunkowanymi badaniami.
Na podstawie naszych 40-letnich badań w Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej, Augustowskiej oraz Bagien Biebrzańskich, czyli terenów stosunkowo "naturalnych" wynika, że na stan populacji orlika krzykliwego, poza miejscami gniazdowymi, wpływa przede wszystkim dostępność i ilość pokarmu, która jest uzależniona od wielu czynników. Począwszy od okresowych susz, poprzez gradację drobnych ssaków w sezonie fenologicznym do dostępności do tego pokarmu (np. brak czatowisk). W NE Polski to przede wszystkim zalesianie łąk i pastwisk, sukcesja naturalna dolin rzecznych i polan leśnych (niekontrolowany wzrost poszycia).
Począwszy od lat 80-tych ubiegłego stulecia populacja orlika w Puszczy znacznie spadła poprzez przejęcie dolin rzecznych od rolników (Narewka, Leśna i ich dopływów) przez Lasy Państwowe. Zaprzestano koszenia, doliny zaczęły zarastać drzewostanem i krzewami. Z powiązaniu z wysokimi, nie koszonymi turzycami, zabrakło miejsc do żerowania dla orlika. Orliki wycofały się z dolin rzecznych na skraje puszczy. I tak mało atrakcyjna Puszcza Lacka (część Puszczy Białowieskiej) stała się najatrakcyjniejszym obszarem gniazdowania, bowiem miała dostęp do dolin rz. Narwi i Narewki, bogatymi łowiskami ptaków drapieżnych.
Niebadana sprawa zabudowy rozproszonej, dotyczy jedynie zmniejszenia powierzchni żerowisk dla orlika w zależności od jej typu i zagęszczenia. Nie uproszczając, mamy dwa typy zabudowy - w zadrzewieniach oraz w otwartym terenie. Aktualnie badamy zagęszczenie tej zabudowy na km2. Zabudowa w otwartym terenie o zagęszczeniu ponad 5 gospodarstw/km2 może wpłynąć na porzucenie łowisk o ile nie znajdują się siedliska podmokłe. Natomiast te same zabudowania otoczone zadrzewieniami o takim zagęszczeniu nie powinny wpłynąć na ograniczeniu żerowisk orlika krzykliwego, bowiem orlik może żerować w ich bliskości. Świadczy o tym chociaż jedna obserwacja z peryferii miasta Hajnówki, gdzie na ul. Podlasie obserwowano polującego orlika na wysokich topolach.
Podsumowanie
Uprawnienia
Prace badawcze - KRS 73.10.D - prace badawczo rozwojowe w dziedzinie nauk przyrodniczych i środowiska naturalnego, prace na rzecz ochrony przyrody
Zdjęcia lotnicze - Główny Geodeta Kraju - DIO.7211.11.2022_PL_N
Mapy topograficzne - Główny Geodeta Kraju - DIO.7211.284.2020_PL_N
Literatura
Cenian Z. 2006. Badanie strategii i preferencji żerowiskowych orlika krzykliwego. Biuletyn KOO 15: 16-18.
Cenian Z. 2008. Kartoteka strategii i preferencji żerowiskowych orlika krzykliwego. Biuletyn KOO 17: 13-14.
Chylarecki P.,Sikora A.,Cenian Z. (red.) Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa
Langgemach T., Meyburg B.-U. 2011. Analysis of space use patterns - a magic term of landscape planning with effects on the conservation of the Lesser Spotted Eagle (Aquila pomarina) and other large bird species. Berichtezum Vogelschutz 47/48: 167-181
Mirski P. 2009. Selection of nesting and foraging habitat by the Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina (Brehm) in the Knyszyńska Forest (NE Poland). Polish Journal of Ecology 57: 577-583
Mirski P. 2010. Effect of Selected Environmental Factors on Hunting Methods and Hunting Success in the Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina in North-Eastern Poland. Russian Journal of Ecology
41: 197-200.
Mirski P., Cenian Z., Wójciak J., Zawadzka D., Lontkowski J., Strój M. 2014. Krajowy program ochrony orlika krzykliwego, Aquila pomarina. KOO. Olsztyn 1-122.
Pugacewicz E. 2010. Szponiaste Falconiformes krajobrazu rolniczo-leśnego południowej części Wysoczyzny Białostockiej. Dubelt 2: 43-63.
Pugacewicz E. 2010. Rozmieszczenie i liczebność orlika krzykliwego Aquila pomarina w Puszczy Białowieskiej w 2011 roku. PTOP – raport z realizacji projektu LIFE+
Zbyryt A., Kapowicz E., Kapowicz R, Zub K. 2016
Liczebność, zagęszczenie i sukces lęgowy orlika krzykliwego Clanga pomarina w Puszczy Knyszyńskiej w latach 1999–2015. Ornis Polonica, 57: 237–247 (http://www.ornis-polonica.pl/_pdf/OP_2016_4_237-247.pdf.)
Scheller W., Bergmanis U., Meyburg B.-U., Furkert B., Knack A. iRöper S. 2001. Raum-Zeit-Verhalten des Schreiadlers (Aquila pomarina). Acta Ornithoecologica 4: 75-236.
Zub K., Pugacewicz E., Jędrzejewska B., Jędrzejewski W. 2010. Factors affecting habitat selection by
breeding Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina in northeastern Poland. Acta Ornithologica
45:105-114
© Prawa niezastrzeżone - cytujcie autorów i naszą stronę www.bialowieza.org
1997 - 2022 Polskie Towarzystwo Ochrony Pierwotnej Przyrody -