Polskie Towarzystwo Ochrony Pierwotnej Przyrody
- monitorujemy i chronimy ojczystą przyrodę

WARTOŚĆ ODŻYWCZA I PROZDROWOTNA GRZYBÓW

Prozdrowotne działanie grzybów

W wielu ośrodkach naukowych prowadzono badania dotyczące właściwości prozdrowotnych zarówno uprawnych, jak i dzikich gatunków grzybów. Opisano szczegółowo ich działanie przeciwnowotworowe, immunostymulujące, przeciwoksydacyjne, ochronne dla serca i naczyń, obniżające poziom cholesterolu we krwi, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwcukrzycowe oraz ochraniające wątrobę.

Do najlepiej udokumentowanych i najbardziej obiecujących należy przeciwnowotworowe działanie grzybów. W tradycyjnej medycynie chińskiej przez długi czas do leczenia pacjentów z nowotworami stosowano jeden gatunek, maczużnik bojowy (Cordyceps militaria). W medycynie ludowej wschodniej Europy już w XVI - XVII w. w terapii nowotworów wykorzystywano owocniki włóknouszka ukośnego (Inonotus obliquus). Antynowotworowe właściwości borowika szlachetnego potwierdzono w połowie XX w. Według Wassera istnieje około 650 gatunków grzybów wyższych wykazujących potencjał przeciwnowotworowy. Thekkuttuparambil i wsp. wykazali właściwości przeciwnowotworowe lakownicy lśniącej, czyrenia (Phellinus rimosus), boczniaka florydzkiego (P. florida) i boczniaka łyżkowatego (P. pulmonarius). Obecnie potwierdzono naukowo aktywność przeciwnowotworową ponad 30 gatunków grzybów leczniczych.

Grzyby lecznicze są nie tylko źródłem bezpośrednio działających czynników przeciwnowotworowych, lecz pełnią rolę tzw. immunomodulatorów, które stymulują układ odpornościowy człowieka do zwalczania komórek nowotworowych. Aktywne substancje zawarte w grzybach pobudzają makrofagi, limfocyty T oraz komórki NK do produkcji cytokin, m.in. TNF-?, IFN-g, Il-1b, które hamują proliferację komórek nowotworowych, a także indukują ich apoptozę. Lentinan, schizophyllan, frakcja MD z żagwicy listkowatej oraz PSK i PSP z wrośniaka różnobarwnego stosowane są w Japonii i Chinach w immunoterapii nowotworów żołądka, jelita grubego oraz piersi. Ww. związki stosowane są równolegle z tradycyjną terapią nowotworów. Pozwala to wydłużyć czas przeżycia oraz poprawić jakość życia pacjentów w porównaniu z samym leczeniem konwencjonalnym.

Antyoksydacyjne właściwości grzybów są bardzo dobrze udokumentowane. Etanolowe ekstrakty ze 150 gatunków grzybów wykazują aktywność przeciwutleniającą. Potwierdzono antyoksydacyjne działanie ekstraktów z: żagwicy listkowatej, soplówki jeżowatej (Hericium erinaceus), zimówki aksamitnotrzonowej, twardziaka jadalnego, boczniaka ostrygowatego, polówki wiązkowej (Agrocybe aegerita), pieczarki brazylijskiej (Agaricus blazei), borowika szlachetnego i czernidłaka kołpakowatego (Coprinus comatus). Stwierdzono również, że metanolowe i wodne ekstrakty z twardziaka jadalnego, boczniaka (P. tuber-regium), pochwiaka pochwiastego i z polówki wiązkowej wykazują potencjał antyoksydacyjny. Lo i Cheung określili aktywność antyoksydacyją metanolowych ekstraktów z siedmiu gatunków grzybów dziko rosnących, wynikającą z zawartości fenoli, ?-tokoferolu i ?-karotenu. Potwierdzono, że aktywność antyoksydacyjna jest skorelowana z ogólną zawartością związków fenolowych w ekstraktach grzybowych. Cheung i wsp. wykazali również, że aktywność antyoksydacyjna kompleksów polisacharydowo-białkowych z grzybów zależy od zastosowanej metody ekstrakcji tych związków.

Z uwagi na dużą zawartość błonnika oraz małą zawartość tłuszczu grzyby mogą stanowić element diety przeciwdziałającej miażdżycy. Dodatkowo, są one źródłem substancji wykazujących zdolność zmniejszania syntezy cholesterolu LDL oraz triacylogliceroli, nie wpływając na stężenie frakcji HDL. Do takich substancji należą eritadenina wyizolowana z twardziaka jadalnego oraz lowastatyna obecna w gatunkach boczniaka. Eritadenina wykazuje także zdolność zmniejszania produkcji homocysteiny, będącej czynnikiem ryzyka chorób serca. Ekstrakty z twardziaka jadalnego oraz boczniaka florydzkiego zapobiegają również agregacji płytek krwi. Zdolność obniżania ciśnienia krwi wykazuje wiele gatunków, m.in. twardziak jadalny, lakownica lśniąca, boczniak (P. nebrodensis) oraz żagwica listkowata. Wymienione wyżej właściwości grzybów decydują o możliwości ich zastosowania w profilaktyce oraz leczeniu chorób sercowo-naczyniowych.

Grzyby zawierają substancje o działaniu hipoglikemicznym, w tym polisacharydy i lektyny. Wykazano zdolność do obniżania poziomu glukozy we krwi przez żagwicę listkowatą, lakownicę lśniącą oraz maczużnika. Udokumentowano działanie hipoglikemiczne czernidłaka kołpakowatego. Działanie hipoglikemiczne wykazuje komatyna wyizolowana z kultury płynnej czernidłaka kołpakowatego. Stwierdzono, że czernidłak kołpakowaty działa osłaniająco na komórki trzustki i może być stosowany w zapobieganiu powikłaniom cukrzycowym.

Grzyby stanowią bogate źródło naturalnych antybiotyków. Związki wyizolowane z grzybów wykazują działanie przeciwgrzybowe i przeciwbakteryjne, zwalczając Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis i Escherichia coli. Hamują również wzrost mikroorganizmów odpowiedzialnych za problemy skórne, m.in. Pityrosporum ovale, Staphylococcus epidermidis i Propionibacterium acnes. Wzrost S. aureus i innych opornych bakterii jest hamowany przez związek o budowie seskwiterpenowej zawarty w ganodermie czerwonawej (G. pfeifferi). Steroidy wyizolowane z ganodermy spłaszczonej (G. applanatum) wykazują aktywność przeciwko wielu bakteriom gram(+) i gram(-). Kwas oksalowy odpowiada za antybakteryjny efekt twardziaka jadalnego przeciwko S. aureus i innym bakteriom. Białka pochodzące z grzybów, np. pleurostrina z boczniaka ostrygowatego, agrocybina z polówki wiązkowej, eryngina z boczniaka mikołajkowego (P. eryngii) oraz ganodermina z lakownicy lśniącej wykazują aktywność przeciwgrzybiczną. Pleurostrina hamuje wzrost grzybni Fusarium oxysporum, Mycosphaerella arachidicola oraz Physalospora pyricola. Inhibitorem F. oxysporum jest również eryngina i ganodermina.

W literaturze szeroko opisano antywirusowe działanie ekstraktów z całych grzybów, jak również wyizolowanych z nich związków. Efekt przeciwwirusowy wykazują substancje o małej masie cząsteczkowej, np. triterpeny. Ganoderiol, ganodermanontriol i kwas ganodermowy z lakownicy lśniącej są aktywne przeciwko wirusowi HIV-1, natomiast ganodermadiol i lucidadiol otrzymane z ganodermy czerwonawej wykazują efekt przeciwko wirusowi grypy typu A. Ganodermadiol zwalcza również wirusa opryszczki HSV-1. Związki fenolowe z włóknouszka szczotkowatego (I. hispidus) wykazują aktywność przeciwko wirusom grypy typu A i B.

Grzyby działają również przeciwalergicznie. Kwasy ganodermowe C i D otrzymane z lakownicy lśniącej hamują reakcję histaminową. Działanie antyalergiczne wykazywały również etanolowe ekstrakty z Hypsizygus marmoreus, zimówki aksamitno- trzonowej, łuskwiaka nameko (Pholiota nameko) i boczniaka mikołajkowego.

Wiele gatunków grzybów charakteryzuje się działaniem przeciwzapalnym, np. w zapaleniu stawów. Kwasy ganodermowe A, B, H z G. lucidum wykazują silniejsze działanie przeciwzapalne w porównaniu z kwasem acetylosalicylowym, natomiast metanolowe ekstrakty z boczniaka łyżkowatego wywołują efekt podobny do diklofenaku. Metanolowy ekstrakt z boczniaka florydzkiego hamuje stan zapalny naczyń krwionośnych.

Ekstrakty z grzybów działają ochronnie na wątrobę. Etanolowy ekstrakt z lakownicy lśniącej zawierający trieterpenoidy zapobiegał niszczeniu hepatocytów przez chloroform. Efekt ochronny był związany ze zdolnością wygaszania wolnych rodników w wątrobie. Preparat z lakownicy lśniącej zawierający frakcję polisacharydową, testowany w badaniach klinicznych z udziałem pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B, powodował normalizację poziomu aminotransferaz. Etanolowy ekstrakt z lakownicy lśniącej zawierający trieterpenoidy zapobiegał niszczeniu hepatocytów przez chloroform. Efekt ochronny był związany ze zdolnością wygaszania wolnych rodników w wątrobie. Preparat z lakownicy lśniącej zawierający frakcję polisacharydową, testowany w badaniach klinicznych z udziałem pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B, powodował normalizację poziomu aminotransferaz.

Ekstrakty grzybowe oraz wyizolowane z nich związki wywierają wpływ na centralny układ nerwowy. Związki fenolowe otrzymane z soplówki jeżowatej (hericenony C, D, E, F, G i H) indukują syntezę czynnika wzrostu nerwu (NGF), co umożliwia ich wykorzystanie w leczeniu choroby Alzheimera. Erinacina E wyizolowana z soplówki gałęzistej (H. coralloides) wykazywała znaczący efekt przeciwbólowy, nie wywołując skutków ubocznych, charakterystycznych dla morfiny.

Zamieszczone zdjęcia pochodzą z archiwum PTOPP.
całość artykułu z bogatą światową literaturą (94 pozycje)