Polskie Towarzystwo Ochrony Pierwotnej Przyrody
- monitorujemy i chronimy ojczystą przyrodę
17-200 Hajnówka, ul. Białowieska 5A, tel. 516 5656 81 KRS 0000165666 NIP 5432038839 REGON 052209722
Projekt: Górniańskie Łąki - edukacja ekologiczna
Historia
Górniańskie Łąki w okresie powojennym zostały wspólnotą wiejską obejmującą obszar pomiędzy miejscowościami Chytrą, Judzianką a Borkiem Obejmował on wówczas obszar ok. 400 ha z czego większość stanowiły łąki i pastwiska. Po melioracji tych obszarów, dzisiaj źródła Chwiszczej znajdują się pod Nowym Berezowem oddalonym o 6 km od Górniańskich Łąk. Z końcem lat 60-tych ubiegłego wieku zmeliorowano ten odcinek łącząc ciek z pod Nowego Berezowa z rzeczką Chwiszczej. Melioracje tych terenów zapoczątkowane po wojnie przyczyniły się do spadku wód gruntowych. Obszary te w wyższych miejscach zostały osuszone. Łąki i pastwiska uległy degradacji stając się nieużytkami.
W roku 1985 założyliśmy Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (A.Domaszewicz, Z.Lewartowski, E.Pugacewicz, A.Szymura). Sześć lat później towarzystwo wykupiło od miasta Hajnówki około 100 ha zdegradowanych łąk i nieużytków za połowę rządowej ceny. W tym samym czasie wykupiono od rolników około 26 ha pastwisk położonych w północnej części Łąk. Wówczas płaciliśmy do 3 mln zł za hektar, czyli dzisiaj to kwota do 300 zł. Ale należy pamiętać, że wówczas średnie krajowe wynagrodzenie wynosiło 270 zł, a średnia cena 1 ha gruntu ornego - 440 zł. W roku 1994 cena ta wzrosła do 2210 zł (Rocznik statystyczny GUS 1996). W roku 2018 średnia cena to 33 000 zł (Rocznik statystyczny GUS 1996).
Postanowiliśmy więc stworzyć własną Unię, tak samo jak stworzyliśmy pierwsze prywatne stowarzyszenie w Układzie Warszawskim. To nam pomogło w pozyskaniu środków na wdrożenie projektu. Ale okup był wysoki. Sprzeciw w sprawie utworzenia naszego stowarzyszenia wypłynął z Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Jako jego członkowie (A.Domaszewicz, A.Szymura, A.Szwagrzak), zostaliśmy karnie relegowani. Środki otrzymaliśmy z organizacji ochrony przyrody z Niemiec i Austrii. Pomogły one nam wykupić grunty oraz stworzyć całość infrastruktury tworzącą dzisiaj unikalne siedliska roślinne oraz miejsca lęgowe rzadkich i ginących gatunków ptaków. Nie sposób tu wspomnieć, że projekt ten był nie tylko "dzieckiem" PTOP, lecz osób, które go stworzyli, a więc Dariusza Ochrymiuka, Eugeniusza Pugacewicza oraz Artura Domaszewicza i częściowo P. Orzechowskiego. Górniańskie Łąki zostały przekazane w zasób Lasów Państwowych, a dokładniej Nadleśnictwa Hajnówka. Tym samym powstał nowy oddział leśny 382D o pow. 104 ha o charakterze łąkowo-bagiennym oznaczonym jako Uroczysko Górne. Można więc powiedzieć, że Puszcza Białowieska powiększyła się o 104 ha.
Aktualnie prowadzone są rozmowy z Urzędem Miasta i Nadleśnictwem Hajnówka w sprawie budowy infrastruktury turystyczno-edukacyjnej. Przewidujemy budowę niewielkiego parkingu z zadaszonymi ławkami i stołami z miejscem ogniskowym (grilowym) na skraju Górniańskich Łąk oraz ścieżkę przyrodniczą. Planujemy też profesjonalne oznakowanie Górniańskich Łąk, także przy drodze Hajnówka-Kleszczele oraz remont wieży widokowej i wiaty.
Opis
Górniańskie Łąki można podzielić na trzy główne krajobrazy; obszary bagienne obejmujące około 35 ha, turzycowiska i łąki, ok. 30 ha, pastwiska, około 35 ha i grunty orne obejmujące ok. 10 ha. pow. Górniańskich Łąk. Najcenniejszymi przyrodniczo terenami są obszary zatopione są to tereny znajdujące się poniżej 157,5 m.n.p.m. Wysokość zalewanych terenów jest regulowana przepustem na początku wybudowanego wału. Oczywiście najwyższy poziom wód jest notowany wiosną po roztopach. Latem do jesieni w dużej ilości on opada w związku z parowaniem i transpiracją przez roślinność. Wybudowana grobla pozwala na utrzymanie wody późnej jesieni.
Roślinność
Dominującymi zbiorowiskami roślinnymi na obszarach Górniańskich Łąk to zbiorowiska: szuwarów (Phragmitetea), nitrofilnych bylin (Plantaginetea majoris), łąkowych i pastwiskowych (Molinio-Arrhenatheretea), wrzosowisk i muraw (Nardo-Callunetea), makrofitów wodnych (Potametea), fragmentów borów bagiennych (Vacinio-Piceetea), i olsów (Alnetea glutinosae), kwieciste łąki wiosną.
Zwierzęta
Na terenie Górniańskich Łąk oraz w ich bliskości stwiedzono ok. 45 gatunków ssaków od największego żubra (European bison) do najmniejszego czyli ryjówki średniej, czyli białowieskiej (Sorex caecutiens) Do dalszych ciekawszych gatunków należy zaliczyć: mroczeka późnego (Eptesicus serotinus), bobra europejskiego (Castor fiber), wilka (Canius lupus), tchórza zwyczajnego (Mustela putorius). Obszary te zamieszkują też inne bardziej pospolite ssaki, jak kilka gatunków myszy i norników. Poza żubrem łąki są odwiedzane przez jelenie, dziki. Na stałe przebywa tu 6-9 saren.
W przeciągu ostatnich 20 lat na Górniańskich Łąkach stwierdzono łącznie ponad 210 gatunków ptaków. Gnieździło się tu ok. 80 gatunków, z czego corocznie spotyka się tu od 60 do 70 lęgowych gatunków (E.Pugacewicz) w zależności od warunków meteorologicznych, poziomu wody oraz dostępności pokarmu i miejsc gniazdowych. Występują tu ptaki charakterystyczne dla środowisk otwartych, półotwartych i leśnych, zabagnionych, umiarkowanie wilgotnych i suchych oraz typowe dla nieużytków rolnych, pól uprawnych, łąk kośnych i pastwisk. Spotkamy tu gatunki lęgowe oraz nielęgowe, wykorzystujące te obszary jako tereny łowieckie. Spotkamy tu gatunki pospolite jak i rzadkie i ginące znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz na innych europejskich listach ochrony zwierząt.
Do najrzadszych należy zaliczyć sporadycznie lęgowego bataliona (Ph. Pugnax) i dubelta (G. media), a także lęgową corocznie wodniczkę (A. paludicola). Do zalatujących możemy zaliczyć orzełka włochatego (H. pennatus), puchacza (B. bubo) i sowę błotną (A. flammeus). Wymienione wyżej gatunki umieszczone są w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt i należą do gatunków ginących lub zagrożonych. Dlaczego właśnie te Gatunki ptaków są rzadkie i zagrożone? Są to ptaki uzależnione od obszarów bagiennych na których gnieżdżą się i wykarmiają swoje młode. Obszary te w szybkim tempie zanikają poprzez melioracje, regulacje rzek oraz zabudowę i przemysł. Z drugiej strony, użytkowane niegdyś pastwiska i łąki przez koszenia i wypas bydła dzisiaj zarastają i stają się niedostępne dla ptaków wodno-błotnych. Nawet lasy pierwotne, jak Puszcza Białowieska, ulega też poważnym zniekształceniom wskutek obniżenia wód gruntowych.
Renaturalizacja Górniańskich Łąk, czyli przywrócenie poprzednich warunków środowiskowych poprzez poniesienie poziomu wód jest istotne nie tylko dla samych Górniańskich Łąk, lecz także dla Puszczy Białowieskiej. Od wielu lat na obszarach Puszczy Białowieskiej notuje się spadek poziomu wód gruntowych, który ma fundamentalne znaczenie dla poszczególnych ekosystemów leśnych. Dotyczy to przede wszystkim lasów bagiennych, gdzie żyje większość zagrożonych i ginących gatunków zwierząt i roślin. Spadek poziomu wód przyczynia się bezpośrednio do zmiany struktury bagiennych lasów, które przekształcają się w inne siedliska leśne co opisano wielokrotnie w literaturze. Tym samym zanikają rzadkie zwierzęta, w tym ptaki, co ukazuje zagrożenie białowieskiej populacji orlika krzykliwego. Od 15 lat w Puszczy Białowieskiej gnieździ się mniej; bocina czarnego (o 65%), dzięcioła trójpalczastego (67%), dzięcioła białogrzbietego (o 55%), kropiatki (o 70%), zielonki (o 60%.
W przeciągu ostatnich 15 lat doliny puszczańskich rzeki tak zarosły krzewami i wysokimi trawami, że ptaki nie mogły wyżywić swoich młodych. W Nadleśnictwie Hajnówka w roku 2006 z 28 gniazd orlika krzykliwego (A. pomarina) w roku 2006 wyleciały jedynie 2
młode, zaś rok później wszystkie skontrolowane lęgi skończyły się niepomyślnie - bez młodych.
Finanse
W roku 2003 dzięki projektowi sfinansowanym przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku wybudowano wieżę widokową ulokowaną wśród bagien, zaś jesienią 2015 r. dzięki projektowi dofinansowanemu w ramach Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich - Aktywizacja edukacji i turystyki przyrodniczej na "Górniańskich Łąkach" - uczestniczyliśmy w kompletnym remoncie wieży widokowej. Naprawiono też mostek prowadzący do wieży i postawiono nową tablicę informacyjną przy ścieżce rowerowej na Perejewie. Koszt dofinansowania wyniósł 2500 zł. Dzięki remontowi wieży została ona ponownie udostępniona, zwłaszcza dla młodzieży szkolnej.
Kluczowym elementem w projekcie Górniańskich Łąk (Puszcza Białowieska - jej otulina) było oddzielenie renaturalizowanych obszarów od łąk okolicznych rolników. Problem polegał na tym, że zalewając nasze tereny, zalane zostałyby tereny rolników z miejscowości Borek, którzy nie chcieli wówczas sprzedać swoich łąk. Tym samym zostaliśmy zmuszeni do oddzielenia tych terenów 300 metrowym wałem (przeciwpowodziowym). Dokumentację geodezyjną wykonał A.Domaszewicz, zaś prace techniczne wykonał D.Ochrymiuk i P.Orzechowski.
Uważaliśmy od samego początku, że Górniańskie Łąki winny spełniać dwa zadania: stworzyć bagienne i łąkowe siedliska jako miejsce rozrodu i odpoczynku zwierząt, w tym głównie ptaków oraz jako obszary (Puszcza Białowieska, Hajnówka) dla edukacji ekologicznej i turystyki przyrodniczej. A także jako tereny odpoczynku dla mieszkańców Hajnówki. Jako, że pierwszy, najważniejszy cel został osiągnięty, postanowiliśmy realizować pozostałe dwa cele wspólnie z Miastem Hajnówka, Starostwem Powiatowym w Hajnówce i Nadleśnictwem Hajnówka.
Tak więc w roku 2003 pozyskaliśmy środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku, a także od Miasta Hajnówki i Starostwa Powiatowego i przy pomocy Nadleśnictwa Hajnówka wybudowaliśmy wieżę widokową z wiatą służącą do dzisiaj jako miejsce obserwacji ptaków oraz zajęć z ochrony przyrody dla młodzieży z okolicznych szkół.
Z końcem roku 2009 wydaliśmy folder o Górniańskich Łąkach, który jest tu dostępny w pliku pdf (poniżej). Stowarzyszenie nasze nieodpłatnie przygotowało jego projekt, zaś Burmistrz Miasta Hajnówki, pan Anatol Ochryciuk sfinansował jego druk. Będzie on pełnił rolę przewodnika edukacyjnego po Górniańskich Łąkach. Zawiera on informacje o historii, faunie i florze tego obszaru. Niestety, tysięczny nakład się wyczerpał po roku.
Ptaki
Na Górniańskich Łąkach stwierdzono łącznie ponad 157 gatunków ptaków. Gnieździło się tu łącznie 93 gatunki, z czego corocznie spotyka się tu od 60 do 70 lęgowych gatunków (E.Pugacewicz) w zależności od warunków meteorologicznych, poziomu wody oraz dostępności pokarmu i miejsc gniazdowych. Występują tu ptaki charakterystyczne dla środowisk otwartych, półotwartych i leśnych, bagiennych, umiarkowanie wilgotnych i suchych oraz typowe dla nieużytków rolnych, pól uprawnych, łąk kośnych i pastwisk. Spotkamy tu gatunki lęgowe oraz nielęgowe, wykorzystujące te obszary jako tereny lęgowe i łowieckie. Spotkamy tu gatunki pospolite jak i rzadkie i ginące znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz na innych europejskich listach ochrony zwierząt.
Plany
W latach 2020/21 łącznie z Miastem Hajnówka i być może Starostwem Powiatowym w Hajnówce i Nadleśnictwem Hajnówka
planujemy prace remontowe (wieża widokowa, wiata, dziury po bobrach, koszenie) oraz budowę infrastruktury turystycznej. W ramach tej infrastruktury planujemy wykonać parking z miejscem wypoczynkowym (wiaty, ławy) oraz ścieżkę przyrodniczą. Obiekty te zostaną oznakowane tablicami informacyjnymi w 3 językach, bowiem coraz częściej Górniańskie Łąki odwiedzają turyści zagraniczni. Z drugiej strony istnieje potrzeba odnowienia ścieżki dydaktycznej oraz wydanie opracowania adresowanego do młodzieży z możliwie aktualnymi danymi. Aktualnie pracujemy nad kosztorysem planowanej inwestycji, którą chcemy przedstawić już "nowemu" burmistrzowi Jerzemu Sirakowi.
folder "Górniańskie Łąki" (*pdf)
Co mówi/mówił wujek Google?
Prawa niezastrzeżone - cytujcie autorów i naszą stronę www.bialowieza.org 
Polskie Towarzystwo Ochrony Pierwotnej Przyrody 1997-2025